Van nature komt Strelitzia reginae alleen voor in Zuid-Afrika

Van nature komt Strelitzia reginae alleen voor in Zuid-Afrika. In dit land van oorsprong is de Paradijsvogelbloem nog steeds heel geliefd. Dat blijkt ook uit het feit dat de bloem te vinden is op de achterkant van de nationale munt: de Rand. En wel op het exemplaar van 50 cent. Maar dit terzijde. De Strelitzia groeit in een brede strook aan de oostkust van het land. Grofweg het gebied van Humansdorp ten westen van Port Elizabeth tot en met de provincie Kwazulu-Natal, dat in het noorden grenst aan Mozambique. Vaar over een willekeurige rivier, bijvoorbeeld de Hluhluwe, die dwars door het gelijknamige oudste natuurpark van Zuid-Afrika stroomt, en je ziet op de oevers regelmatig Strelitzia’s groeien in de volle zon. Maar de plant doet het ook in de halfschaduw aan de rand van de bossen. 

 

De Kraanvogelbloem bloeit na ongeveer zeven jaar

Als je goed luistert hoor je dat de lokale bevolking de plant Isigude noemt in hun Nguni-taal, terwijl Afrikaanders voor de Strelitzia reginae de namen Kraanvoëlblom en Kraanbloem gebruiken. Hier, langs de oevers van de rivier groeit het als een groenblijvend kruid van ongeveer anderhalf tot twee meter hoog. De bladeren staan tegenover elkaar en lijken op die van de bananenplant. Dat is niet vreemd, want het is familie van elkaar. Als de Strelitzia pakweg zeven jaar oud is, gaat ze bloeien. Uit de plant komen dan vier tot zes ongeveer 70 centimeter lange stelen. Aan de top vormt zich een knop waaruit de bloem zich ontvouwt in de lente. We zien feloranje kelkbladen en subtiel paars/blauwe bloembladen. 

 

Sunbirds ofwel suikerbekkies bestuiven Strelitzia reginae

Die paars/blauwe blaadjes verbergen de nectar. Trek ze voorzichtig uit elkaar en je ziet de meeldraden en de stamper. Het wekt geen verbazing dat hier veel bijen op afkomen. Over het algemeen gaat men ervan uit dat kleine sunbirds, die ook wel honingzuigers of suikerbekkies worden genoemd, de bestuivers zijn van de Strelitzia reginae. Maar Afrikaanse wetenschappers deden waarnemingen waarbij ze zagen dat de suikerbekkies weliswaar van de nectar dronken, maar tegelijkertijd het bestuivingsmechanisme wisten te omzeilen. Zij vermoeden dat bijen de bestuivers zijn. Het wordt natuurlijk verder onderzocht en als er meer bekend is over dit fenomeen, kun je dat bij ons lezen. 

 

Zonwering is afgeleid van bestuivingsmechanisme Strelitzia

Het is een feit dat er sowieso veel onderzoek wordt gedaan naar de Strelitzia reginae. Zo onderzochten Duitse wetenschappers nauwkeurig de samenwerking tussen sunbirds en de Paradijsvogelbloem. Ze ontdekten dat als een vogeltje op het onderste blauwe blaadje van de bloem gaat zitten, andere blauwe blaadjes opengaan en zo toegang geven tot de nectar. Het blad waar ze op zitten, opent ook en geeft toegang tot stuifmeel en stamper. Dit ondermijnt de bovenstaande theorie van bijen als Strelitzia bestuivers, maar misschien zijn het wel bijen én sunbirds die de bloemen bestuiven. Hoe dan ook, onderzoekers van de universiteit van Stuttgart in Duitsland gebruikten dit mechanisme voor de ontwikkeling van de Flectofin®. Dat is een scharnierloos zonweringssysteem dat dicht- of opengaat onder invloed van warmte. Op de website van het merk is er meer over te lezen.

 

Probeer dit niet thuis!

We blijven nog even op de Hluhluwe-rivier om te zien dat de abakwaMthethwa-clan in KwaZulu-Natal een soort thee maakt van de bloemen van de Strelitzia reginae, als medicijn tegen ontstoken klieren en geslachtsziekten. Don’t try this at home! Probeer dit niet zelf thuis uit, want Strelitzia’s zijn licht giftig en je kunt er dus ziek van worden. Het is aan zeer ervaren medicijnmannen en -vrouwen om dit bijzondere Paradijsvogelbloemrecept te maken. Een geneesmiddel dat al eeuwenlang van generatie op generatie wordt doorgegeven. Gelukkig hebben we geen last van genoemde kwalen en varen we rustig verder door dit nationale park waar je zomaar de ‘Big Five’ kunt tegenkomen. Olifanten, neushoorns, leeuwen, luipaarden en buffels tussen de Strelitzia’s. Kan het mooier?

 

Francis Masson stuurde de Strelitzia naar Europa

Wie lang geleden misschien ook wel over deze rivier voer en naar de wilde natuur keek, is de Schotse botanicus en plantenjager Francis Masson. Hij zeilde in 1772 mee naar Zuid-Afrika met de beroemde ontdekkingsreiziger James Cook op HMS Resolution. Daar werkte hij tot in 1775. In drie jaar tijd stuurde Masson ruim 500 ‘nieuwe’ plantensoorten naar de Royal Botanic Gardens van Kew bij London. Nieuw voor de Engelsen en de rest van de wereld. De lokale bevolking wist natuurlijk allang van hun bestaan. In die tijd was beroemd botanicus en ontdekkingsreiziger Sir Jospeh Banks directeur van die Koninklijke botanische tuinen in Kew. Hij gaf Strelitzia reginae haar naam.

 

Naamgeving van Strelitzia was wellicht een slim politiek spel

Die naamgeving was waarschijnlijk een heel vernuftig en politiek spel. Banks was namelijk ook op allerlei andere gebieden een adviseur van koning George III. Hij was een vurig pleitbezorger van het idee om van Australië een Engelse kolonie te maken en er criminelen naar toe te sturen. Banks was niet te beroerd de koning te vleien om zijn zin te krijgen. Toen hij de Paradijsvogelbloem voor het eerst zag, was hij flink onder de indruk. Misschien prevelde hij wel zoiets als: ‘Hemeltjelief, dit is waarlijk de Koningin onder de bloemen’. Maar dan in het Engels natuurlijk.

 

Reginae verwijst naar Koningin Charlotte

Naamgeving van planten is een ingewikkeld iets, dat wist Joseph Banks ook. Eén ding wist hij zeker: er moest ‘reginae’ in de naam komen. Latijns voor Koningin. Maar welke koningin? Dat was natuurlijk niet moeilijk. Voor de Engelsen was er op dat moment maar één Koningin: Charlotte, hertogin van Mecklenburg-Strelitz (1744 – 1818), de vrouw van George III. Ze was geboren in Mirow, een stad in het groothertogdom Strelitz ten noorden van Berlijn. Dat maakt nu deel van de huidige Duitse deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren. Eenmaal getrouwd was ze passioneel beschermvrouwe van de kunsten. Ze steunde onder meer Johann Christian Bach en Wolfgang Amadeus Mozart, die op haar verzoek Opus 3 schreef. 

 

Botanicus en grondlegger Royal Botanic Gardens

Verder was Queen Charlotte oprichter van weeshuizen en een ziekenhuis voor zwangere vrouwen. Haar huwelijk met George was een gelukkig huwelijk en ze zette maar liefst vijftien kinderen op de wereld. Afijn, voor dit verhaal is het vooral van belang dat ze ook een verdienstelijk amateur botanicus was en één van de grondleggers van de Royal Botanic Gardens in Kew, het hedendaagse Kew Gardens, nog steeds een wereldberoemde botanische tuin. Voor Joseph Banks was het dus vanzelfsprekend dat de prachtige plant Strelitzia moest heten. Strelitzia reginae. En toeval of niet, kort hierna werd Australië een Engelse strafkolonie. Niet alleen werden er misdadigers naartoe gebracht, ook de Strelitzia maakte de overtocht. In tegenstelling tot de meeste Britse gevangenen voelde onze Paradijsvogelbloem zich hier wel meteen thuis.

 

Strelitzia reginae maakt een reis over de wereld

Na de introductie van Strelitzia reginae in Engeland groeide de populariteit van de plant. Engelse reizigers namen hem mee de wereld over, met name naar zonnige, warme gebieden, zoals Australië zoals we hierboven zagen. Om die reden komt hij nu ook in het wild voor in landen als Mexico, Belize, Bangladesh, de Madeira-eilanden en de Juan Fernández-eilanden voor de kust van Chili. In vele landen wordt de Strelitzia gekweekt. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld zijn Florida en Californië de belangrijkste teeltgebieden vanwege hun warme klimaat. Onze Paradijsvogelbloem is zelfs gekozen tot officiële bloem van de stad Los Angeles. 

 

Strelitzia’s kweken op Tenerife

De eerdergenoemde Francis Masson maakte later nog een reis langs Madeira, Azoren, Canarische eilanden en verder de oceaan over naar de Antillen en andere Caribische eilanden. Op verschillende plekken probeerde hij Strelitzia’s te kweken. Toen al bleek dat Tenerife, het grootste van de Canarische Eilanden, hier bijzonder geschikt voor was. Het hoort bij Spanje en dus bij de Europese Unie en het ligt in de Atlantische Oceaan, zo’n 400 km voor de kust van Marokko. 

Dit eiland van de ‘altijddurende lente’ heeft het perfecte klimaat voor het kweken van Strelitzia’s. De grond is ook heel erg vruchtbaar. Dit komt omdat Tenerife is ontstaan door vulkaanuitbarstingen. De grootste vulkaan van het eiland is El Teide. Met z’n ruim 3700 meter is het een opvallende verschijning in deze tropische omgeving, omdat er vaak een laag sneeuw op ligt. El Teide betekent dan ook De Witte Berg. 

 

Nog enkele tips voor het verzorgen van Strelitzia reginae 

De belangrijkste reden waarom Strelitzia reginae niet bloeit is omdat ze nog niet oud genoeg is. Een andere oorzaak kan liggen in het feit dat de grond niet ‘rijk’ genoeg is. Het is daarom aan te raden in de zomerse groeitijd regelmatig (vloeibare) meststof toe te dienen. Ook moeten ze in die periode toegang hebben tot voldoende water. In de winter kunnen ze met minder vocht toe. Soms worden de bladranden bruin. Het kan dan zijn dat de planten te droog staan of dat je te veel mest hebt toegediend. Ook hebben Strelitzia’s een hekel aan kou. Probeer dat dus altijd te vermijden. Soms zitten er beestjes op de plant. Ga die niet met gif te lijf, maar veeg ze met een schone, zachte doek eenvoudig van de bladeren.

 

Strelitzia reginae bij jou thuis

Zo hebben we een reis gemaakt door tijd en ruimte en zijn we aangekomen bij jou thuis, de eindbestemming van Strelitzia reginae. We begonnen in de 18e eeuw aan de oevers van de Hluhluwe rivier in Zuid-Afrika. Vandaar voeren we naar Engeland, gaven we de plant haar naam en kweekten we haar zelf op in de kassen van Kew Gardens. Samen met ontdekker Francis Masson zeilden we de oceanen over om de pracht van de Paradijsvogelbloem over de wereld te verspreiden. We gingen naar Australië, de Verenigde Staten en Mexico en via Tenerife kwamen we in Ammerzoden terecht, de thuisbasis van Strelitziakwekerij Hein van Hemert. Uiteindelijk zijn we bij jou thuis aangekomen. Hier, in je eigen woning, kun jij elke dag genieten van de prachtige Strelitzia reginae met zijn wonderschone Paradijsvogelbloemen.